Ffactorau prognostig ar gyfer newid mewn iechyd llygaid neu olwg

Cefndir

Yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig, cynghorir y cyhoedd i gael archwiliadau llygaid rheolaidd. Fodd bynnag, nid yw'r cyngor ynghylch pryd na pha mor rheolaidd y dylid cynnal y profion hyn yn seiliedig ar dystiolaeth.

Pwrpas yr adolygiad hwn oedd edrych ar y llenyddiaeth bresennol i lunio canllawiau diwygiedig ynghylch pryd a pha mor rheolaidd mae angen profion llygaid.

Adolygwyd ymchwil bresennol o’r cyfnod rhwng Ionawr 2009 ac Awst 2023. Cymerwyd y dystiolaeth o wledydd â phoblogaethau tebyg i'r DU, megis UDA, Canada, yr Iseldiroedd, Sweden, yr Almaen, Awstralia.

Dull

Mae adolygiad cyflym yn edrych ar yr holl dystiolaeth sydd ar gael yn ymwneud â'r cwestiwn ymchwil arfaethedig. Mae'n cynnwys adolygiad o astudiaethau yn genedlaethol ac yn rhyngwladol lle mae ar gael, yn amodol ar y meini prawf cynhwysiant. Mae'n gweithredu o fewn cyfnod cyfyngedig o amser, gan nodi astudiaethau a all lywio darpariaeth gwasanaethau iechyd i Gymru.

Sylfaen Dystiolaeth

Adolygwyd 19 o astudiaethau, gan gynnwys: 2 adolygiad systematig, 9 astudiaeth carfan arfaethedig, 3 astudiaeth garfan ôl-weithredol, 2 astudiaeth hydredol, 2 astudiaeth a reolir gan achosion, 1 astudiaeth drawstoriadol.

Canfyddiadau allweddol

Roedd rhai o'r ffactorau a adolygwyd yn cynnwys:

• Rhywedd
• Ethnigrwydd
• Pwysau intraocwlar
• Hanes teulu o glawcoma
• Amser rhwng profion llygaid
• Gorbwysedd
• Clefyd y galon

Yn yr adolygiad, nodwyd mai dim ond dau o'r astudiaethau a gynhaliwyd yn y DU. Roedd diffyg tystiolaeth hefyd yn ymwneud â'r rhai dan 40 mlwydd oed. Felly, nid oes digon o ddata i wneud penderfyniadau ynghylch darparu gofal yn y dyfodol. Roedd yr adolygiad hefyd yn edrych ar wybodaeth ynghylch:

• Gwerth net y cartref
• Craffter golwg
• Gwyriad cymedrig maes golwg
• Plygiant cyfatebol sfferig
• Myopia uchel
• Dirywiad cyhyrau sy'n gysylltiedig ag oedran
• Glawcoma
• Cataractau

Adolygwyd dewisiadau ffordd o fyw, fel deiet, ysmygu, cymeriant alcohol, ymarfer corff a darllen hefyd.  Ymhlith y ffactorau eraill a adolygwyd roedd colesterol, diabetes, clefyd rhydwelïol perifferol, cyflwr hypergeuladwy, strôc, beichiogrwydd, oedran menarche,, defnydd atal cenhedlu llafar ac atroffi. Edrychwyd ar amrywiaeth o boblogaethau gwahanol. Unwaith eto, ychydig iawn o dystiolaeth a ganfuwyd.

Casgliad

Mae angen llawer iawn o ymchwil yn y dyfodol i lywio'r broses o wneud penderfyniadau ynghylch triniaeth yn y maes hwn. Mae rhai o'r ffactorau sy'n ymddangos fel pe baent yn effeithio ar iechyd ein llygaid yn cynnwys:

• Oedran
• Clefyd
• Dewisiadau ffordd o fyw

Ystyriaethau yn y dyfodol

Mae angen mwy o ymchwil o setiau data poblogaeth. Gallai deall anghenion y cyhoedd yn unigol, gan sicrhau cyfathrebu da rhwng meddygon teulu, Optegwyr a'r claf, hefyd helpu i sefydlu'r cyfnodau mwyaf priodol rhwng profion llygaid. Bydd hyn hefyd yn helpu i lywio'r angen i gyfeirio at ofal eilaidd.

Awdur: Bob Hall